ابزارهایی برای هدایت و پرورش دانش آموزان

به نام خدا

 

پیش گفتار

سلام

به یاری خداوند متعال قصد دارم مجموعه جدیدی با عنوان فوق در زمینه هدایت و تربیت دانش آموزان که حاصل مطالعات و تجربیات خودم در کلاس درس می باشد در اختیار شما خوانندگان محترم قرار دهم، به امید اینکه در تربیت و پرورش نسل آینده کمکی هرچند کوچک کرده باشم. ساختار مطالب این مجموعه از کتاب «جعبه ابزار مدیران امروزی» از انتشارات سازمان مدیریت صنعتی نوشته «دان گریم و شریل گریم» می باشد که البته درباره نحوه مدیریت و اداره کارکنان سازمان ها و شرکت ها نوشته شده است،‌اما بنده به نوعی توانستم مطالب آن را برای اداره کلاس و هدایت و ایجاد انگیزه در دانش آموزان معادل سازی کنم. با این تفاوت اصلی که کتاب برای هدایت انسان هایی که شخصیت اصلی آن ها شکل گرفته نوشته شده است اما ما باید شخصیت اصلی دانش آموز را به درستی ایجاد کنیم.

نکته ای که باید در ابتدا عرض کنم این است که اینجانب تنها در مقطع متوسطه دوم و هنرستان تدریس نموده و تجربه ای در زمینه تدریس در سایر مقاطع تحصیلی ندارم اما به نظرم تا حدود زیادی حداقل در تمامی مقاطع متوسطه دانش آموزان از سطح فکری یکسانی برخوردارند. البته شرایط اجتماعی و محیطی که در آن رشد می یابند قطعا متفاوت است. فلذا ممکن است با برخی از موارد گفته شده موافق نباشید یا اینکه در مقاطع تحصیلی ابتدایی و متوسطه اول کاربردی نداشته باشد که خوشحال می شوم بنده را در تجربه خودتان شریک بفرمایید.

در مقطع متوسطه دوم ، می توان گفت تا حدود زیادی شخصیت یک دانش آموز شکل گرفته است و در این مقطع دبیران و هنرآموزان به صورت تخصصی تر با دانش آموز و هنرجو رفتار و برخورد می نمایند. در نتیجه نقش مقاطع تحصیلی گذشته و معلمان محترم در این دو مقطع به شکل بسیار قابل توجهی مهم می باشد. 

در این مجموعه نوشتار سعی دارم رویکردهایی را برای به چالش کشیدن دانش آموزان در محیط کلاس و ایجاد انگیزه و علاقه برای آنان ارائه کنم. تغییرات اجتماعی و فرهنگی نسل امروز نسبت به گذشته گاهی حتی معلمان با تجربه را نیز دچار چالش می کند. در مدارس معلم و مدیر به عنوان دو سمت مستقل از هم تعریف شده است در حالیکه در واقعیت هر معلمی باید یک مدیر و هر مدیر باید یک معلم و آموزش دهنده کارآمد باشد.

اما مفهوم دیگری نیز برای این دو سمت وجود دارد که مغفول مانده است و آن «رهبری» است. اضافه شدن این مفهوم به مدیریت و معلمی به این صورت است که شما به عنوان یک معلم باید توانایی اثرگذاری بر دانش آموزانتان را در کلاس داشته باشید. این اثرگذاری غالبا با رفتار و تا حدودی نیز با گفتار شما در کلاس اتفاق می افتد. نسل امروزی غالبا سبک مستبدانه را تحمل نمی کنند یا اگر این سبک را بپذیرند بهره وری یادگیری در آنان به شکل چشم گیری کاهش خواهد یافت. در کلاس درس شما باید وظایف خود را مدیریت و دانش آموزانتان را رهبری کنید.

برای موفقیت در آموزش ، مدیریت و رهبری صحیح دانش آموزانتان باید :

1- چشم انداز و رسالتی روشن و شفاف داشته باشید و در جلسه اول آن را به طور واضح برایشان بیان کنید.

2- دانش آموزان را در مسیر چشم اندازتان هدایت نموده و در همین مسیر آنان را آموزش دهید.

3- توانایی تاثیرگذاری بر روی دانش آموزان را داشته باشید تا با میل و اشتیاق در این مسیر حرکت کنند.

فارغ از اینکه دبیر دروس تخصصی هستید و یا در مقطع ابتدایی تدریس می کنید نسبت به تربیت نسل آینده وظیفه سنگینی برعهده دارید. تربیت و رشد فکری دانش آموز برای آینده این کشور امری حیاتی است.

اکنون می توانیم با هم شروع کنیم.

بخش ۱

هدایت دانش آموزان

دانش آموز چه می خواهد؟

 برای تربیت صحیح هر دانش آموز و اصلاح او و ایجاد آمادگی های لازم برای ورود به جامعه،‌ اولین گامی که یک معلم باید طی کند این است که خواسته اصلی دانش آموز را کشف کند. شاید برای شما کمی عجیب به نظر برسد که مگر دانش آموز مگر چه خواسته ای می تواند داشته باشد؟! واقعیت این است که عموم دانش آموزان در مقطع متوسطه حداقل یک خواسته پیش فرض اصلی دارند که می تواند کلید برقراری ارتباط با وی باشد. 

برخی در خانواده ای تحصیل کرده بزرگ می شوند و درنتیجه درس و تحصیل برای آن ها مهم است، عده ای دیگر صرفا برای گرفتن مدرک دیپلم آمده اند و برای ورود به بازار کار و اجتماع عجله دارند، عده ای اصلا علاقه ای به درس و تحصیل ندارند و صرفا با اجبار خانواده به مدرسه می آیند و دلایل ریز و درشت دیگر که همه این دلایل در یک نقطه به هم می رسند و آن نمره است ، چه ارزشیابی به صورت کمی باشد و چه کیفی تفاوتی نمی کند. فصل مشترک تمام این خواسته ها، نمره است و دانش آموزان غالبا با خواسته اصلی نمره گرفتن وارد مدرسه می شوند. عده ای برای رفتن به مقاطع بالاتر ، بعضی با هدف خلاص شدن از این مقطع تحصیلی و بعضی دیگر با هدف جلوگیری از درگیری با خانواده و ... . 

اما یک ویژگی دیگر در وجود اکثریت قریب به اتفاق دانش آموزان خصوصا در متوسطه دوم به صورت کم و بیش وجود وجود دارد و آن عزت نفس است. عزت نفس در این سن به معنی این است که کار اشتباهی انجام ندهم که موجب سرزنش من شود. این تعریف برای عزت نفس البته کاملا ناقص است ،‌اما عموما نوجوانان نسبت به سرزنش حساسیت بالایی نشان می دهند و در واقع از آن گریزانند. برخی نیز هستند که قدرت تشخیص کار نادرست و غلط از صحیح را کاملا یافته اند و زشتی انجام رفتارهای ناصحیح را درک کرده اند که معمولا تعداد آن ها کم است و معمولا در همه جا و همه موارد به این تشخیص نرسیده اند. اینجا جاییست که شما به عنوان معلم باید نقش تربیتی و درواقع اصلی خود را ایفا نمایید چراکه اصلاح جامعه و نسل آینده در همین صفت و ویژگی نهفته است.

اگر شما در کلاسی تدریس می کنید که بیشتر دانش آموزان به واسطه کار خوب همکارانتان در مقاطع قبلی و یا شخصیت خانوادگی آن ها صفت عزت نفس در سطح قابل قبولی دارند، خوش به حال شما ! تنها کاری که باید بکنید تقویت و تعمیم آن به تمام شئون زندگی فردی و اجتماعی دانش آموز است.

اما اگر احساس کردید در کلاس شما عزت نفس دانش آموزان پایین است مسئولیت سنگینی متوجه شما خواهد بود. راه تشخیص این موضوع هم ساده است. دانش آموزان با عزت نفس پایین عموما از شرایط امتحان و نمره و ... سوال می کنند و دانش آموزان دارای عزت نفس سوالاتی برای یادگیری بیشتر دارند.

در دوره کرونا تشخیص سطح عزت نفس دانش آموزان برای بنده بسیار ساده تر و جالب تر از محیط کلاس شد. خصوصا برای پایه های اول و دوم متوسطه دوم. دانش آموزی داشتم که در کلاس حضوری همواره نمرات بالاتر از سایر همکلاسی های خود داشت اما در امتحانات مجازی تعدادی از همکلاسی های وی نمرات بالاتری کسب می کردند، دلیلش هم برایم واضح بود. بقیه دانش آموزان در حالت مجازی از کتاب هنگام امتحان استفاده می نمودند اما وی هیچ وقت چنین کاری انجام نداد و هرچه خودش آموخته بود می نوشت. داشتن چنین دانش آموزی رویای همیشگی من بود ... کمی طول کشید تا بفهمم که ساختن چنین دانش آموزی وظیفه من است نه آرزوی داشتن آن.

نمونه دیگر اینکه دانش آموزشی دیدم امتحان مجازی درس ریاضی داشت. معلم ۱۰ سوال طراحی کرده بود با مدت زمان ۷۰ دقیقه،‌ اما به گفته خانواده وی ، هیچ سخت گیری ای در تحویل به موقع پاسخ ها نداشت. زمانی که وقت امتحان به پایان رسید به ۸ سوال پاسخ داده و برای دو سوال باقی مانده بسیار ناراحت بود. چندین بار به او گفتیم که اشکالی ندارد، دو سوال را بنویس بعد ارسال کن قبول نکرد و گفت باید سروقت تحویل دهم. عزت نفس در همین رفتارها خودش را نشان می دهد.

به عنوان معلم باید این خصوصیت را در وجود همه دانش آموزان پرورش دهیم، در واقع دانش آموزانی تربیت کنیم که به نمره صرفا به عنوان وسیله ای برای رسیدن به هدف توجه کنند نه اینکه نمره گرفتن هدف و آرمان نهایی آنان باشد. اگر این اتفاق رخ دهد چنین شخصی سال ها بعد زمانی که وارد اجتماع می شود، درآمد و و پول را عامل رسیدن به هدف خواهد دانست نه خود هدف و وقتی چنین اتفاقی رخ دهد می توانیم شاهد باشیم که در راهی که به آن علاقه دارد قدم خواهد گذاشت و یا اگر جایی احساس کند شرایط کاری مطابق خواسته اش نیست یا شخصیت وی زیرسوال می رود ، علی رغم داشتن درآمد مناسب بدنبال شغل دیگری خواهد بود. این همان چیزی است که در جامعه امروز شدیدا به آن نیاز داریم. تعداد کسانی که در شرایط نامناسب شغلی مشغول به کارند و هیچ اعتراض و ناراحتی ای ابراز نمی کنند در جامعه ما بسیار زیاد است، چراکه همواره ترس از بیکار شدن و از دست دادن درآمد یک مانع اصلی در راه تلاش برای رسیدن به آرزوها می باشد. شاید در نظر برخی این مسپله چندان بد نباشد ولی واقعیت علمی اثبات شده این است که در این شرایط هم راندمان و بهره وری شخص به شدت افت می کند ، هم سطح رضایت از زندگی در جامعه کاهش خواهد یافت و هم خود جامعه از رشد و تعالی محروم خواهد شد. هرکدام از این موارد آسیبی بسیار جدی برای یک کشور خواهد بود.

براساس یک تحقیق علمی در کشورهای توسعه یافته، از بین ۱۰ شاخص اصلی که به عنوان خواسته های کارکنان از شغل خود معرفی شدند، در مجموع کارکنانی که در این پژوهش مشارکت داشتند سه عامل «قدردانی از کار انجام شده» ، «احساس مشارکت در کارها» و «کمک و همدردی در مشکلات» را به عنوان خواسته های اصلی خود معرفی کنند. امنیت شغلی و حقوق مناسب در جایگاه های چهارم و پنجم قرار گرفتند.

در قسمت بعدی ان شا الله در مورد چگونگی تربیت یک دانش آموز با عزت نفس بالا صحبت خواهم کرد. همچنین  نقش خانواده و دانشگاه را در این زمینه بررسی می کنم.